Enformasyon en kısa tabiri ile “bilgi parçası.”
Fransızca kökenli bir kelime olan enformasyonun Türkçe’de hala tam bir karşılığı yoktur. Yani bilgi ve iletişim konusunda daha başta sınıfta kalıyoruz.
Şekil vermek, bilgilendirmek gibi anlamlara gelen ‘inform’ kökünden türetilmiş olan kelime, karar vermeyi kolaylaştıracak olan verilerin toplanması, şekillendirilmiş veya işlenmiş olan verilerden oluşturulan gerçeklik ve sayılar anlamına gelen enformasyon kelimesini oluşturuyor.
Bilgi açıklama, aydınlatma, tanıtma olarak ifade edilen enformasyon bozulmaya başladığında dezenformasyon kelimesi ile karşılaşıyoruz. Dezenformasyon bir bilginin kasıtlı veya kasıtsız olarak yanlış sunulması, deforme edilmesidir.
Günümüzde medya aracılığıyla enformasyonun birçok kez değiştirilerek çarpıtıldığı, ekonomik veya politik amaçlarla kamuoyuna sunulduğu dezenformasyon haber veya bildiri hali ile karşımıza çıkıyor. Yanlış bilgiler barındıran, bazen trajikomik hale gelen birçok bilgi ile karşılaşıyoruz. Trajikomik varyasyonlarında medya ve bilgi okuryazarlığı yüksek bir birey için bazen eğlenceli hale gelebilen durumlar oluşturan bu durum, gerçek dışı bilgi kullanma söz konusu olduğunda manipülasyon araç olan enformasyon misenformasyona uğruyor. Bu haline aynı zamanda kara propaganda demekte mümkün.
Günümüzde her gün kendimizi enformasyon yağmuru altında bulduğumuz bir gerçek. Sabah uyandığımız an ilk baktığımız şey telefonumuz oluyor. Telefon ekranında gördüğümüz bilgilere maruz kalıyoruz. Bu enformasyonlarda yer alan sahte bilgi parçalarını ayırt etmek için bilmemizin iyi olacağı 7 sahte bilgi türü mevcut imiş. Dezenformasyonu 7 tür olarak “First Draft” adlı sivil toplum kuruluşu sınıflandırıyor.
Bunlardan ilki;
Parodi: Olay veya habere eğlenceli ve hicivli bir anlatı vererek gülünç etki yaratan içerikler üretilen tür. Gerçek gibi yayılmaya başladığı an yanlış bilgi halini alabiliyor. Örnek olarak Twitter’da parodi olarak açılan Trump hesabının attığı tweetin gerçek sanılması.
Çarpıtma: Bilginin gerçek anlamını saptırarak yanlışa sürükleyen veya yönlendiren hali. Bir kişi, kurum veya olaya ilişkin asıl anlamı yok edilmesi yeni bir anlatı kurgusu oluşturularak yapılan haberler bu türe örnektir.
Taklit: Ülkemizde oldukça yaygın olan bu tür, sosyal medya hesapları üzerinden dolandırıcılıkta kullanılıyor. Bu tür ile adından anlaşıldığı üzere tanınmış kişi veya kurumun taklidini yaparak bilgiye gerçeklik süsü veriliyor.
Uydurma: En tehlikeli içerik türü olarak karşımıza çıkan uydurma türü, herhangi bir gerçekliği bulunmayan; %100 üretilmiş, uydurulmuş yani asılsız bilgi.
Yanlış ilişkilendirme: Sosyal medyada ya da internet haberciliğinde en sık karşılaştığımız bu türde bir olayı gösterdiği veya anlattığı iddiasıyla ilişkilendirilen bilginin başka bir olaya ait olduğu durumları ifade eder.
Yanlış Bağlam Kurma: Tespit edilmesi en güç olan bu sahte bilgi türünde doğru bilginin içinde bulunduğu durum ve ilişkilerden koparılarak farklı sunulduğu halidir.
Manipülasyon: Bu türde sık sık kullanılan fotoşop ve montaj yöntemleri karşımıza çıkıyor. Gerçek bilginin ekleme, çıkarma veya kesme yoluyla değiştirildiği bu türde amaç genelde propaganda oluyor.
Dezenformasyon ile mücadele etmek için medya ve bilgi okuryazarlığının toplumda artırılması gerekiyor. Her şeye kanmamak gerek. Bilginin gerçek haliyle haberleştirilip kamuoyuna sunulduğu bir ütopya belki de gerçekten mümkündür çünkü bu bizim elimizde.
